Γαστρεντερικές διαταραχές και διατροφή για μεγάλες αποστάσεις

Οι γαστρεντερικές διαταραχές (ΓΔ) είναι πολύ συχνές σε αθλητές αντοχής και παραδόξως είναι η πιο συχνή αιτία μείωσης της απόδοσης του αθλητή αντοχής.

Ανάλογα με τον τρόπο μελέτης που χρησιμοποιείται και ανάλογα με το άθλημα αντοχής για το οποίο γίνεται λόγος υπολογίζεται ότι το 30 με 90%των αθλητών αντοχής εμφανίζουν γαστρεντερικές διαταραχές που σχετίζονται με την άσκηση.

Από τον Μιχάλη Καλέμπουμπα, καρδιολόγο

TA ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΑ που αναφέρονται μπορούν να κατηγοριοποιηθούν σε αυτά που προέρχονται από το ανώτερο πεπτικό και σε αυτά πού προέρχονται από το κατώτερο πεπτικό με τα τελευταία να είναι αρκετά πιο σοβαρά από την φύση τους. Και στις δύο περιπτώσεις μπορούν να επηρεάσουν την απόδοση του αθλητή. Μερικές φορές μάλιστα αυτά είναι τόσο σοβαρά που μπορούν να επηρεάσουν όχι μόνο την αθλητική απόδοση αλλά και την υγεία του αθλητή.

Σοβαρά συμπτώματα από επίμονη άσκηση είναι η διάβρωση των βλεννογόνων του εντέρου και η ισχαιμική κολίτιδα που και τα δύο παρατηρούνται μετά από τρέξιμο μεγάλων αποστάσεων (Heer et al,1987 Choi et al 2001, Moses 2005).

Για παράδειγμα μαραθωνοδρόμοι μεγάλων αποστάσεων και τριαθλητές αναφέρουν απώλεια αίματος με τα κόπρανα τις επόμενες ώρες του αγώνα. Ο Schaub et al 1985 παρατήρησαν επιθηλιακές μεταβολές που συμβαίνουν και κατά την ισχαιμία του εντέρου, σε κολονοσκόπιση ενός τριαθλητή που είχε τρέξει μαραθώνιο και υπέθεσε ότι η ισχαιμία του κατώτερου πεπτικού συστήματος επέφερε αυτές τις μεταβολές.

Η απώλεια αίματος συνέπεια ισχαιμικής κολίτιδας, δεν είναι σπάνια σε αθλητές μεγάλων αποστάσεων και μπορεί να είναι σοβαρή σε ακραίες περιπτώσεις. Εγγύς, άπω ή πανκολίτιδα, αλλά ακόμα και έμφραγμα εντέρου έχει αναφερθεί σε αθλητές και μερικές φορές απαίτησε και χειρουργική επέμβαση (Heer et al 1987, Lucas & Schroy 1998).

ΕΠΙΠΤΩΣΗ ΤΩΝ ΓΔ 

Ένα άρθρο από τους Brouns & Beckers το 1993, αναφέρει ότι το 30% με 50% των αθλητών αντοχής υποφέρουν από μία ή περισσότερες από τις προαναφερθείσες γαστρεντερικές διαταραχές. Μια άλλη μελέτη από τον Jeukendrup et al του 2000 αναφέρει ότι τριαθλητές μεγάλων αποστάσεων αναφέρουν σε ποσοστό 93% την καθεμία ξεχωριστά, από τίς προαναφερθείσες γαστρεντερικές διαταραχές.

Στο ίδιο άρθρο αναφέρεται ότι σε ποσοστό 43% τα συμπτώματα αυτά ήταν βαριά και ότι το 7% από αυτούς εγκατέλειψε τον αγώνα λόγω αυτών των συμπτωμάτων. Όσο αφορά τους επαγγελματίες αθλητές η επίπτωση των ΓΔ που αποδίδονται στην άσκηση είναι 70% (Peters et al 1999) ενώ σε μια άλλη μελέτη που βασίστηκε σε ερωτηματολόγιο μέσω διαδικτύου που συμπεριέλαβε 1281 αθλητές το 45% από αυτούς ανέφερε τουλάχιστον μια από τις προαναφερθείσες γαστρεντερικές διαταραχές. (Ter Steege et al 2008).

O Pfeiffer et al (2011) ανέφερε ποσοστά πού μεταβάλλονται από το 4% σε μαραθωνοδρόμους και ποδηλάτες σε πάνω από 32% σε ironman αγώνες. Διαπιστώθηκε, επίσης, ισχυρή συσχέτιση μεταξύ ΓΔ κατά την άθληση σε αυτούς πού είχαν ιστορικό ΓΔ στην κανονική τους ζωή (Pfeiffer et al 2009, Pfeiffer et al 2011) υποδεικνύοντας ότι κάποιοι αθλητές είναι επιρρεπείς στο να εμφανίζουν γαστρεντερικές διαταραχές και ότι μπορεί να υπάρχει και γενετική προδιάθεση.

Είναι φανερό ότι στην βιβλιογραφία υπάρχει μεγάλη διαφορά στην επίπτωση του προβλήματος και αυτό φαίνεται ότι μπορεί να αποδοθεί στον σχεδιασμό της κάθε μελέτης (ο τρόπος που κάθε φορά ορίζονται και αναφέρονται τα προβλήματα) αλλά και στην ομάδα που τίθεται υπό μελέτη, στο φύλο, στη ηλικία , στη φυσική κατάσταση του αθλητή αλλά επίσης σημαντικότατη είναι και η ένταση της άσκησης και οι περιβαλλοντολογικοί παράγοντες.

Όταν αναλύονται αυτά τα αποτελέσματα γίνεται αμέσως φανερό ότι αυτά τα συμπτώματα είναι έντονα υποκειμενικά και δεν υπάρχουν σταθερές σε ότι αφορά τον τύπο της άσκησης και τον τύπο των συμπτωμάτων που αναφέρονται.

ΦΥΣΙΟΠΑΘΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΩΝ

ΙΣΧΑΙΜΙΑ ΤΟΥ ΕΝΤΕΡΟΥ. Παρόλο που έχει αναγνωρισθεί ότι η αιτιολογία των ΓΔ που προξενεί η μακράς διάρκειας άσκηση είναι πολυπαραγοντική, η κυριότερη αιτία είναι η ισχαιμία του εντέρου και είναι και αυτή που πυροδοτεί το σύνδρομο (Ter Steege et al, 2008, De Oliveira & Burini, 2011, Ter Steeng et al 2011).

Κατά την διάρκεια της παρατεταμένης άσκησης η νορεπινεφρίνη-αδρεναλίνη πού εκκρίνεται προξενεί αγγειοσύσπαση των αγγείων του εντέρου με αποτέλεσμα την αύξηση των αντιστάσεων στο έντερο και την ελάττωση της αιματικής ροής σε αυτό. Αντίθετα σε άλλα όργανα όπως η καρδιά, οι πνεύμονες οι μύες πού εργάζονται η αιματική ροή αυξάνει.

Η μειωμένη σπλαχνική ροή αίματος κατά τη διάρκεια της άσκησης μπορεί να μεταβάλλεται από ήπια ελάττωση της αιμάτωσης μέχρι το επίπεδο της σοβαρής ισχαιμίας (Van Wijck et al 2012). Συνέπεια αυτής της ισχαιμίας είναι η επιθηλιακή βλάβη, η διαταραχή της απορροφητικότητας του εντέρου. Η επιθηλιακή λειτουργία του φραγμού του εντέρου μπορεί να κυμανθεί σε διάφορα επίπεδα έντασης ανάλογα με το άτομο.

Κατά την διάρκεια μέγιστης σωματικής άσκησης η αιματική ροή στο έντερο μπορεί να ελαττωθεί σε ποσοστό άνω του 80% προκειμένου να εξασφαλιστεί ικανή ροή αίματος στους μύες που εργάζονται. Αυτή η υποαιμάτωση του βλεννογόνου του εντέρου προξενεί αύξηση της διαπερατότητας του, που είναι και η αιτία της ζάλης, του εμετού, τού κοιλιακού άλγους και της διάρροιας (De Oliveira & Burini, 2009, 2011) παρόλο που δεν υπάρχουν ακόμα άκρως πειστικές αποδείξεις για αυτό (Ter STeege & Kolkman, 2012).

ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ ΤΗΣ ΚΙΝΗΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΤΟΥ ΕΝΤΕΡΟΥ

Αυτές μπορούν να συμβούν σε όλα τα επίπεδα του γαστρενερικού σωλήνα δηλαδή στον οισοφάγο, το στομάχι και το έντερο αν και πολλές μελέτες έχουν αποδείξει ότι η κινητικότητα του εντέρου επηρεάζεται ελάχιστα στο επίπεδο του λεπτού και του παχέος εντέρου.

Η ελάττωση της περίσταλσης του οισοφάγου και του τόνου του κατωτέρου σφικτήρα του οισοφάγου έχουν παρατηρηθεί και μπορεί να είναι η αιτιολογία της γαστροοισοφαγικής παλινδρόμησης (Peters et al 2000). Δυσκολία του περάσματος του γαστρικού περιεχομένου προς το έντερο έχει επίσης παρατηρηθεί αλλά συμβαίνει μόνο σε πολύ μεγάλης έντασης άσκηση (Leiper et al 2001).

ΑΠΟΡΡΟΦΗΤΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΔΙΑΠΕΡΑΤΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΜΕΜΒΡΑΝΗΣ ΤΟΥ ΕΝΤΕΡΟΥ

Πολλές μελέτες έχουν αποδείξει ότι αυτή δεν επηρεάζεται όταν η άσκηση είναι μέτριας έντασης και διαρκεί λιγότερο των 2 ωρών (Lambert et al 1997 Ryan et al 1998). Eίναι όμως ξεκάθαρο ότι σε μεγαλύτερης έντασης άσκηση και όταν αυτή διαρκεί περισσότερο των 2 ωρών οι παραπάνω ιδιότητες του εντέρου επηρεάζονται αν και αυτό δεν έχει ακόμα πλήρως επιβεβαιωθεί (Οktedalen et al 1992, Pals et al 1997).

ΜΗΧΑΝΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ

Οι παράγοντες αυτοί έχουν επίσης ένα ρόλο στις γαστρεντερικές διαταραχές. Αυτό γίνεται φανερό και από την παρατήρηση ότι οι γαστρεντερικές διαταραχές για μεγάλες αποστάσεις είναι εντονότερες στους δρομείς παρά στους ποδηλάτες και πιστεύεται ότι το τράνταγμα που υφίσταται το σώμα κατά το τρέξιμο τραυματίζει μηχανικά το έντερο και μαζί με την ισχαιμία που αναφέρθηκε παραπάνω πιστεύεται ότι είναι η αιτία και της αιμορραγίας. Η θέση του σώματος πιστεύεται επίσης ότι παίζει κάποιο ρόλο στον ερεθισμό του εντέρου.

Έτσι πχ. οι ποδηλάτες εμφανίζουν εντονότερα τα συμπτώματα που προέρχονται από το ανώτερο πεπτικό πιθανότατα εξαιτίας της αυξημένης πίεσης που δέχεται η κοιλιά εξαιτίας της θέσης που λαμβάνουν οι ποδηλάτες (ειδικά στη aero position). Κατάποση αέρα εξαιτίας της ταχύπνοιας και της λήψης νερού από παγούρια μπορεί επίσης να προξενήσει πίεση στο στομάχι.

ΔΙΑΤΡΟΦΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ

Είναι σε όλους γνωστό ότι διατροφικοί παράγοντες παίζουν σημαντικό ρόλο στη εμφάνιση των ΓΔ κατά την άσκηση. Τροφές πλούσιες σε ίνες, λίπη, πρωτεΐνες, και φρουκτόζη συνδέονται με αύξηση του ρίσκου για εμφάνιση των συμπτωμάτων. Η αφυδάτωση που μπορεί να προξενηθεί από την μη επαρκή αναπλήρωση των χαμένων υγρών ευνοεί επίσης την εμφάνιση των ΓΔ. Μια μελέτη από τον Rehrer et al (1992) απέδειξε συσχέτιση μεταξύ διατροφικών συνηθειών και ΓΔ κατά την διάρκεια αγώνων τριάθλου.

Οι γαστρεντερικές διαταραχές συνέβαιναν στους αθλητές που κατανάλωναν ίνες , λίπη, πρωτεΐνες και συμπυκνωμένα υδατανθρακικά διαλύματα (οσμωτικότητας μεγαλύτερης των 500 mOsm/L) την διάρκεια των αγώνων. Η κατανάλωση γαλακτοκομικών προϊόντων κατά την διάρκεια των αγώνων φαίνεται επίσης να συνδέεται με την αύξηση της επίπτωσης των ΓΔ (De Vrese et al 2001).

Η μέτρια δυσανεξία στην λακτόζη είναι ένα συχνό φαινόμενο και θα μπορούσε να αυξήσει την δραστηριότητα του εντέρου και να προξενήσει διάρροια. Για να ελαχιστοποιηθούν οι ΓΔ όλα αυτά θα πρέπει να τα έχουμε υπόψη μας και να αποφεύγουμε την κατανάλωση ινών, λιπών, πρωτεϊνών, γαλακτοκομικών προϊόντων 24 ώρες πριν τον αγώνα και κατά την διάρκεια του.

ΠΡΟΠΟΝΗΣΗ ΤΟΥ ΕΝΤΕΡΟΥ

Έχει αποδειχτεί ότι αθλητές που δεν είναι συνηθισμένοι στην πρόσληψη τροφής και υγρών κατά την διάρκεια της άσκησης έχουν διπλάσια πιθανότητα να αναπτύξουν γαστρεντερικές διαταραχές κατά την διάρκεια των αγώνων σε σχέση με εκείνους πού συνηθίζουν να λαμβάνουν τροφή και υγρά κατά την διάρκεια της προπόνησης τους (Ter Steege et al 2008, Jeukendrup & Mclaughlin 2011). Αυτό αποδείχτηκε και σε μια μελέτη που έγινε από τον Cox et al (2010).

Στην μελέτη αυτή 16 ποδηλάτες τυχαιοποιήθηκαν σε 2 ομάδες από 8 αθλητές η καθεμία. Η μία ομάδα λάμβανε υψηλές ποσότητες υδατανθράκων κατά την προπόνηση και η δεύτερη λάμβανε ελάχιστες για διάστημα ενός μήνα. Η ομάδα πού ελάμβανε ψηλές ποσότητες υδατανθράκων παρουσίασε μια ξεκάθαρα υψηλότερη οξείδωση εξογενών υδατανθράκων κατά την άσκηση από ότι η άλλη ομάδα (Cox et al 2011), αποτέλεσμα που απεδόθη στην καλύτερη απορροφητικότητα του εντέρου.

Η «προπόνηση» λοιπόν αυτή του εντέρου ελάττωσε το στρες που επέφερε η άσκηση καλυτερεύοντας την απορροφητικότητα του που γενικά βελτίωνε την ανεκτικότητα του εντέρου στην λήψη διαφόρων τροφών κατά την άσκηση (Jeukendrup & Mclaughilin 2011).

ΑΛΛΟΙ ΠΡΟΔΙΑΘΕΣΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ. Είναι γνωστό ότι πολλοί αθλητές χρησιμοποιούν παυσίπονα – αναλγητικά για να ελαττώσουν τον πόνο κατά την άθληση, ή ακόμα και προκαταβολικά για να μην τους προκληθεί πόνος κατά την άσκηση. Έχει βρεθεί ότι η χρήση αυτών των φαρμάκων μπορεί να τριπλασιάσει ή ακόμα και να πενταπλασιάσει τις πιθανότητες εμφάνισης ΓΔ από το ανώτερο πεπτικό σύστημα, να προκαλέσει αιμορραγία των βλεννογόνων, και ακόμα διάτρηση του εντέρου.

ΠΡΟΛΗΨΗ

• ΑΠΟΦΥΓΗ ΠΡΟΙΟΝΤΩΝ ΓΑΛΑΚΤΟΣ που περιέχουν λακτόζη γιατί ακόμα και η ήπια δυσανεξία στη λακτόζη μπορεί να προξενήσει διαταραχές κατά την άσκηση. Άρα λοιπόν πρέπει να αποφεύγεται παντελώς το γάλα ή να χρησιμοποιούμε γάλα σόγιας ή αμυγδάλου κλπ που δεν περιέχουν λακτόζη.
• ΑΠΟΦΥΓΗ ΠΡΩΤΕΪΝΟΥΧΩΝ ΓΕΥΜΑΤΩΝ όπως κρέατος την ημέρα και τις παραμονές του αγώνα.
• ΑΠΟΦΥΓΗ ΙΝΩΝ όχι μόνο την μέρα του αγώνα αλλά αν είναι δυνατόν και τις προηγούμενες μέρες.

Για ένα αθλητή οι ίνες είναι δυνατόν να κρατήσουν μια φυσιολογική λειτουργία του εντέρου, αλλά η κατανάλωσή τους την παραμονή του αγώνα είναι κάτι διαφορετικό. Εξ ορισμού οι ίνες δεν μπορούν να χωνευτούν άρα όταν καταναλώνονται περνούν αμετάβλητες στο έντερο του οποίου αυξάνουν την κινητικότητα, πράγμα που κατά την άσκηση δεν είναι επιθυμητό και μπορεί να αυξήσει το χάσιμο υγρών.

Επίσης, μπορεί να προξενήσει την παραγωγή αερίων χωρίς να χρειάζεται και αυτό με την σειρά του να προξενήσει την εμφάνιση κράμπας. Χαμηλές ποσότητες ινών ή και παντελής αποφυγή τους την παραμονή ή ακόμα και τις παραμονές του αγώνα συστήνεται λοιπόν σε αθλητές που είναι επιρρεπείς στην εμφάνιση ΓΔ.

ΑΠΟΦΥΓΗ ΠΑΥΣΙΠΟΝΩΝ – ΑΝΑΛΓΗΤΙΚΩΝ τις παραμονές του αγώνα και κατά την διάρκεια του αγώνα.
ΑΠΟΦΥΓΗ ΤΡΟΦΩΝ ΜΕ ΥΨΗΛΗ ΠΕΡΙΕΚΤΙΚΟΤΗΤΑ ΦΡΟΥΚΤΟΖΗΣ και ιδιαίτερα ποτών με υψηλή περιεκτικότητα φρουκτόζης. Παρόλα αυτά η φρουκτόζη σε συνδυασμό με την γλυκόζη μπορεί να γίνει πιο καλά ανεκτή.
Η ΕΝΥΔΑΤΩΣΗ πρέπει να ξεκινήσει και πριν τον αγώνα και όχι μόνο στην διάρκεια του αγώνα.
ΛΗΨΗ ΙΚΑΝΩΝ ΠΟΣΟΤΗΤΩΝ ΤΡΟΦΗΣ όχι μόνο στην διάρκεια των αγώνων αλλά και στην προπόνηση για να προπονηθεί και το έντερο όπως αναφέρθηκε παραπάνω.

Εδώ θα πρέπει να αναφερθεί ότι στην διάρκεια άσκησης μακράς διάρκειας το αίσθημα της πείνας και της δίψας μπορεί να μην υπάρχει καθόλου και συνεπώς ο αθλητής δεν θα πρέπει να βασίζεται σε αυτό για να κανονίσει την λήψη τροφής και υγρών. Αυτό είναι γνωστό σε όλους τους επαγγελματίες αθλητές οι οποίοι κανονίζουν την λήψη τροφής και υγρών ανά τακτά ωρολογιακά διαστήματα (δρομείς ανά μισάωρο, ποδηλάτες ανά 45 min κλπ.).

Σε περίπτωση λοιπόν έντονης κόπωσης-εξάντλησης ή επί εμφανίσεως των ΓΔ θα πρέπει αμέσως να λαμβάνουμε τροφή και υγρά ακόμα και όταν δεν διψάμε ή όταν δεν πεινάμε, αν και τότε είναι αργά για την πλήρη ανάκαμψη. Οι αθλητές αντοχής θα πρέπει να έχουν πάντα στο μυαλό τους την φράση «πεινάω και δεν το ξέρω – διψάω και δεν το ξέρω».

ΣΟΚΟΛΑΤΑ- ΜΑΥΡΗ ΣΟΚΟΛΑΤΑ

Δεν φαίνεται να υπάρχουν διαφορές ανάμεσα στα δύο είδη σοκολάτας σε ότι αφορά την άθληση. Παρόλο πού δεν έχει μελετηθεί σε αθλητές οι τελευταίοι την αποφεύγουν στην διάρκεια των αγώνων επειδή την συνδέουν με ΓΔ (Jill A. Parnell et al 2020). Οι παρενέργειες αυτές αποδίδονται στην καφεΐνη και τα λίπη πού περιέχουν αυτά τα προϊόντα.

ΚΑΦΕΣ – ΤΣΑΙ

Συνδέονται με ΓΔ κυρίως από το κατώτερο πεπτικό. Παρόλα αυτά φαίνεται ότι αθλητές αντοχής και κυρίως παραδόξως οι επαγγελματίες λαμβάνουν προϊόντα καφέ (Jill A. Parnell et al 2020). Είναι γνωστό ότι η καφεΐνη ευνοεί την αφυδάτωση και άρα θα πρέπει να λαμβάνονται σε περίπτωση χρήση της σημαντικά ψηλότερες ποσότητες υγρών.

ΜΑΓΝΗΣΙΟ

Αποφυγή λήψης μαγνησίου κατά την διάρκεια του αγώνα για προφύλαξη από μυϊκές κράμπες. Μπορεί να ληφθεί μόνο σε περίπτωση εμφάνισης κράμπας. Θα πρέπει να γίνεται φόρτιση τις παραμονές του αγώνα.